Historia i opis:
Bircza leży na dawnym szlaku handlowym zwanym Traktem Węgierskim, dlatego miasteczko było nękane przez częste najazdy tatarskie. Prawdopodobnie na przełomie XVI i XVII w. Bireccy wybudowali tu drewniany dwór obronny otoczony fortyfikacjami ziemnymi z bastionami. Najstarsze pisemne wzmianki o budowli obronnej na tych ziemiach pochodzą z pierwszej połowy XVIII w. Był to wówczas zamek z drewnianym, podpiwniczonym budynkiem mieszkalnym, należący do rodziny Błońskich. Na przełomie XVIII i XIX w. zamek był już własnością Humnickich herbu Gozdawa, którzy wykorzystując murowane piwnice budynku mieszkalnego przebudowali go w okazałą rezydencję pałacową w kształcie prostokąta. W połowie XIX w. obiekt stał się własnością Kowalskich herbu Habdank, którzy dobudowali do niego dwie baszty w narożnikach fasady północnej. Nieopodal utworzono folwark do którego przeniesiono przyległe do rezydencji zabudowania gospodarcze, wokół założono nowy park a całość ogrodzono. Kowalscy mieszkali tu do 1936 roku kiedy to zmarł Stanisław – ostatni męski potomek rodu z linii birczańskiej. Podczas walk polsko – ukraińskich w 1945r. budynek strawił pożar w skutek czego został on częściowo rozebrany. Na mocy reformy rolnej z 1944r. zespół pałacowy upaństwowiono. W latach 50-tych XX w. odbudowano spaloną część południową (bez zachowania pierwotnej architektury) i przeznaczono na szkołę. Budynek był w części południowej parterowy a w części północnej piętrowy z przylegającymi zachowanymi basztami (patrz-pocztówka obok). Przykryto go dwustopniowym dachem dwuspadowym – część niższą eternitem a wyższą blachą. Kolejna rozbudowa miała miejsce w latach 70- tych XX w. i zakończyła się nadbudową skrzydła południowego, która zrównała wysokość całego korpusu obiektu. Funkcjonował tu wówczas internat szkoły podstawowej. Do dnia dzisiejszego zachował się kształt budynku z okresu przebudowy w latach 70-tych ubiegłego wieku, jednak wymaga on kapitalnego remontu. We wrześniu 2013 roku rozpoczęto prace konstrukcyjno-budowlane, które mają przywrócić kształt utracony w trakcie powojennych przebudów. Inwestycja doszła do skutku dzięki władzom Gminy Bircza oraz Związkowi Gmin Fortecznych Twierdzy Przemyśl. Rezydencja ma odzyskać bryłę jaką urzekała na początku XX wieku a jej docelowy wygląd ma być taki jak na archiwalnej widokówce z 1911r. (zdjęcie po lewej). Odrestaurowany pałac będzie mieścił hotel z salą konferencyjno-wystawową oraz kawiarnię. W maju 2016 roku udostępniono zwiedzającym (odrestaurowane kosztem 2,5 mln zł) piwnice zamkowe.

fragment informacji historycznej zawartej na planszach eksponowanych w piwnicach zabytku, tj.:

„Wzgórze zamkowe usytuowane jest poza właściwym miastem, oddzielone od niego wąwozem, przez który niegdyś płynął potoczek. Pierwsze wzmianki o zamku w Birczy pochodzą dopiero z 1 połowy XVIII wieku, niemniej warunki topograficzne oraz zachowane ślady umocnień ziemnych  wskazują na istnienie tu obronnej siedziby pierwszych właścicieli Birczy -  Bireckich herbu Gozdawa, z przełomu XVI/XVII wieku.  Miejsce to nie zostało jak dotychczas przebadane archeologiczne,  niemniej zachowane ślady fortyfikacji pozwalają na próbę hipotetycznej rekonstrukcji formy umocnień. Wskazują one na istnienie tu dworu obronnego Bireckich, otoczonego ziemnymi wałami z czterema bastionami w narożach. Zapewne tego miejsca dotyczy legenda o Strażniku Birczańskim, poległym w czasie  napadu Tatarów w 1672 roku, którego postać ubrana w błyszczącą kolczugę i płaszcz pojawia się w sierpniowe noce na wałach otaczających pałac.   W XVIII wieku Bircza była własnością kilku rodów – Błońskich herbu Biberstein, Łuczawskich, Humnickich herbu Gozdawa - spokrewnionych i skoligaconych miedzy sobą. Pierwsza informacja o wyglądzie zamku pochodzi z  1813 roku był drewniany, kryty gontem, podpiwniczony. Był wówczas własnością Błońskich, następnie Humnickich:  na początku XIX wieku – Mikołaja, około 1840 roku - Józefy z Humnickich Borkowskiej.  Charakterystyczne było, że w końcu XVIII wieku i w połowie XIX wieku stary trakt handlowy z Dobromila i Rybotycz (od strony południowej) biegł przez wzgórze zamkowe tuż przy zamku, schodził w stronę miasta i szedł dalej na północ. Świadczy to o typowo  gospodarczo – administracyjnej funkcji założenia. Taki charakter zespołu nie uległ zmianie również po całkowitej przebudowie zamku w 1 połowie XIX wieku przez Humnickich. Wykorzystując stare, kamienne piwnice, na miejscu wcześniejszego, drewnianego budynku wybudowali zamek murowany, którego rzut pokrywa się z zachowanymi obecnie piwnicami. Nieopodal  zamku, od strony zachodniej (przed skarpą) usytuowany był majdan gospodarczy, a szereg innych drewnianych budynków usytuowanych było na terenie założenia.”

 

 

 

fot. Mariusz Drel

Współrzędne GPS

 

Legendy i duchy:
Mieszkańcy Birczy usytuowanej przy szlaku handlowym wiodącym w kierunku Przemyśla i Sanoka oraz dalej na Węgry byli często nękani przez różnorakie napady.
W czasie jednego z najazdów tatarskich w roku 1672 od strzały napastników zginął strażnik birczański, którego zadaniem było alarmować miasteczko o
zagrożeniu. Od tamtego czasu w sierpniowe noce widywany był duch poległego strażnika, który ubrany w błyszczącą kolczugę i płaszcz patrolował umocnienia obronne pałacu (dla łowców duchów plan umocnień z prawej).

 

 

Dlaczego warto zajmować się przeszłością miejsca, w którym żyjemy? Dlaczego to miejsce jest dla nas ważne? Rozumienie i odczytywanie naszego najbliższego otoczenia - naszej " małej ojczyzny " ma decydujący wpływ na to, jakimi ludźmi będziemy, jak będziemy postrzegać i rozumieć świat, w którym żyjemy. Jeśli chcemy, żeby to wspaniałe dziedzictwo kulturowe naszych miejscowości nie uległo zapomnieniu oraz degradacji, musimy wziąć na siebie odpowiedzialność za nie. To my wszyscy z birczańskiej ziemi stajemy się spadkobiercami tego co zostało nam przekazane przez minione pokolenia.

Tak więc bądźmy aktywni i razem twórzmy nasz program " Bircza - Trzy Kultury "

W programie niech każdy z nas :

  1. zbada historię własnej rodziny.
  2. zbada historię konkretnego miejsca.
  3. nagra lub opisze wspomnienia rodziców, dziadków, znajomych.
  4. odnajdzie i opisze stare fotografie.
  5. odnajdzie i opisze stare dokumenty i przedmioty.

 

Twórzmy wspólne muzeum starej fotografii. Strona Bircza - Trzy Kultury i strona na facebooku Gmina Bircza to jedno. Zwracamy się z gorącą prośbą do byłych i obecnych mieszkańców gminy Bircza, aby aktywnie przyłączyli się do tworzenia internetowego muzeum. Nie ma zdjęć mniej czy bardziej cennych. Wszystkie są bezcenne!!! Otwórzcie stare albumy ze zdjęciami, pudełka i koperty. Napiszcie lub zadzwońcie do nas, a my przyjedziemy i zeskanujemy zdjęcia. Można również przesyłać skopiowane zdjęcia bezpośrednio do nas z najdalszego zakątka świata. A więc jeśli posiadacie stare zdjęcia rodzinne, sceny z życia, żniwa, sianokosy, pracę, uroczystości, wycieczki, architekturę sakralną, drewnianą i murowaną skontaktuj się z nami.

Mamy w planach wydać fotoalbum pt. "Ziemia birczańska na starych fotografiach”

 

 

Kontakt również na fb.

 

Gdy opiszesz historię swojej wioski opiszesz cały świat.

                                                                                                                                                                                        Lew Tołstoj

 

Portal Bircza - Trzy Kultury jest związany z Naszą Gminą ma na celu zachowanie historii Naszej Małej Ojczyzny. Pragniemy przekazać kolejnym pokoleniom postawy patriotyczne, zachowanie szacunku Naszej historii. 

Czekamy na ciekawostki historyczne, wspomnienia i dokumentację zdjęciową, na relacje osób, które pamiętają czasy  sprzed II wojny światowej.  Poszukujemy wszelkich informacji o miejscowościach Gminy Bircza. Zapewniamy, że nowych artykułów i pomysłów nam nie zabraknie.

Mam nadzieję, że informacje na witrynie będą poszerzane przez osoby odwiedzające nasz portal.

 

 

UMIERA TEN, O KTÓRYM NIKT NIE PAMIĘTA.  ZRÓBMY WSZYSTKO, BY ODZYSKALI TWARZE.

Projekt Memoriał Bircza to nowa propozycja dla wszystkich odwiedzających naszą stronę, a związanych z Birczą. Jest on kierowany do rodzin osób, które mieszkały w Birczy, co najmniej rok. Ma on na celu uratowanie od zapomnienia ludzi, którzy mieszkali, pracowali i umarli w Birczy lub z niej wyjechali.

Rafał Włodek

 Tajemnica porucznika Gorczycy 

2 grudnia 1944 w Sufczynie miała miejsce katastrofa lotnicza amerykańskiego samolotu bojowego B-24 Liberator „Ditney Hill"