Roztoka
## Roztoka (gmina Bircza) – historia i charakterystyka
**Położenie i początki**
Roztoka to wieś położona w województwie podkarpackim, w powiecie przemyskim, należąca do gminy Bircza. Leży wzdłuż potoku Roztoki i starego gościńca z Birczy przez Kuźminę do Krościenka[3]. Pierwsza wzmianka o miejscowości pochodzi z 1538 roku[1][3][5].
**Własność i dzieje ziemskie**
W XVI wieku Roztoka była własnością Wzdowskich herbu Szreniawa, prawdopodobnie odłamu rodu Kmitów[1][5][3]. Na przełomie XVIII i XIX wieku wsie Roztoka, Trzcianiec i Krzywe należały do Adama Lewickiego, a w 1804 roku zostały zakupione przez Sebastiana Ostaszewskiego herbu Ostoja. Po nim dobra odziedziczyła córka Karolina Ostaszewska, zamężna z Aleksandrem Gniewoszem. Następnie majątek przeszedł w ręce ich syna Stanisława Gniewosza[1][5].
**Religia i zabytki**
We wsi znajduje się cerkiew greckokatolicka pw. Opieki Najświętszej Marii Panny, wybudowana w 1936 roku na miejscu starszej świątyni z 1822 roku. Cerkiew została wzniesiona na planie krzyża z centralną kopułą i do dziś otaczają ją resztki dawnych nagrobków[3][7].
**Wydarzenia XX wieku i wysiedlenia**
W okresie II Rzeczypospolitej Roztoka leżała w powiecie dobromilskim województwa lwowskiego[1]. W 1945 roku nacjonaliści ukraińscy z OUN-UPA zamordowali tu 4 Polaków[1]. Po 1945 roku miejscowa ludność została wysiedlona, a do opuszczonych domów wprowadzili się pogorzelcy z sąsiedniej Kuźminy, którzy stracili swoje domy w wyniku działań wojennych i powojennych[1][3][5].
---
Roztoka to wieś o wielowiekowej historii, której losy odzwierciedlają typowe procesy osadnicze, własnościowe i tragiczne wydarzenia XX wieku na pograniczu polsko-ukraińskim. Zachowana cerkiew i ślady dawnych nagrobków są dziś najważniejszymi świadectwami jej przeszłości.
Cytaty:
[1] Roztoka (województwo podkarpackie) - Wikipedia https://pl.wikipedia.org/wiki/Roztoka_(wojew%C3%B3dztwo_podkarpackie)
[2] Dzieje Birczy - Historia - Urząd Miasta i Gminy w Birczy - Gmina Bircza https://www.bircza.pl/asp/dzieje-birczy,43,artykul,1,2909
[3] Roztoka - Miejscowości Miasta i Gminy Bircza https://www.bircza.pl/asp/roztoka,63,,1
[4] Bircza – Wikipedia, wolna encyklopedia https://pl.wikipedia.org/wiki/Bircza
[5] Roztoka - Bircza - Trzy kultury https://bircza.eu/index.php?option=com_content&view=article&id=120&Itemid=125
[6] Bircza - Zarys dziejów Birczy od średniowiecza do rozbiorów https://bircza.eu/index.php?option=com_content&view=article&id=93&Itemid=105
[7] Roztoka | Cerkwie południowo-wschodniej Polski - WordPress.com https://idziepoziemi.wordpress.com/2019/10/06/roztoka/
[8] Bircza - artykuły - Nasza Historia https://naszahistoria.pl/tag/bircza
[9] Bircza (gmina) - encyklopedia.biolog.pl https://biolog.pl/encyklopedia/?haslo=Bircza_%28gmina%29
[10] Historia miejscowości - Bircza - Wirtualny Sztetl https://sztetl.org.pl/pl/miejscowosci/b/173-bircza/96-historia-miejscowosci/69542-historia-miejscowosci