## Malawa (gmina Bircza) – historia i charakterystyka
**Położenie i początki**
Malawa to wieś położona w województwie podkarpackim, w powiecie przemyskim, w gminie Bircza. Leży na Pogórzu Przemyskim, nad potokiem Lipka, będącym dopływem Stupnicy[1]. Wieś została założona w 1450 roku, a jej pierwszym właścicielem był Jerzy Matiaszowicz[1].
**Własność i dzieje ziemskie**
Po Jerzym Matiaszowiczu, do końca XVII wieku Malawa należała do rodu Humnickich, następnie do Dunin-Wąsowiczów i Wisłockich. W połowie XIX wieku właścicielem posiadłości tabularnej był Anastazy Kozłowski[1].
**Gospodarka i życie społeczne**
W okresie międzywojennym Malawa była typową wsią rolniczą, ale istniały tu także inne formy działalności gospodarczej. W 1929 roku właścicielem ziemskim był Stefan Janiszewski (posiadający 275 ha ziemi), a wśród mieszkańców wymieniani są m.in. kowal, handlarz końmi, właściciel wyszynku trunków oraz osoby prowadzące handel różnymi towarami[1].
**Dwór i zabytki**
Do II wojny światowej w Malawie istniał dwór z XVII wieku, otoczony obszernym parkiem. Dwór ten został rozgrabiony i zniszczony przez żołnierzy Armii Czerwonej w 1939 roku[1].
**Wydarzenia XX wieku**
W okresie II Rzeczypospolitej Malawa należała do powiatu dobromilskiego w województwie lwowskim[1]. Lata 1945–1946 przyniosły tragiczne wydarzenia: nacjonaliści ukraińscy z OUN-UPA zamordowali tu 9 Polaków i jednego Ukraińca, sołtysa wsi[1].
**Administracja i współczesność**
W latach 1975–1998 Malawa należała administracyjnie do województwa przemyskiego[1]. Dziś jest jedną z miejscowości gminy Bircza, zachowując wiejski, rolniczy charakter i ślady wielowiekowej historii regionu.
---
Malawa w gminie Bircza to wieś o korzeniach sięgających XV wieku, z bogatą historią ziemiańską i tragicznymi doświadczeniami XX wieku. Jej przeszłość odzwierciedla losy wielu miejscowości pogranicza polsko-ukraińskiego na Podkarpaciu[1].
Cytaty:
[1] Malawa (powiat przemyski) – Wikipedia, wolna encyklopedia https://pl.wikipedia.org/wiki/Malawa_(powiat_przemyski)
[2] Bircza – Wikipedia, wolna encyklopedia https://pl.wikipedia.org/wiki/Bircza
[3] Malawa | Tajna Historia Rzeszowa - WordPress.com https://tajnahistoriarzeszowa.wordpress.com/tag/malawa/
[4] Dzieje Birczy - Historia - Urząd Miasta i Gminy w Birczy - Gmina Bircza https://www.bircza.pl/asp/dzieje-birczy,43,artykul,1,2909
[5] Malawa: kobieta znosiła do domu krzyże z cmentarza. Co jeszcze ... https://czytajrzeszow.pl/?idd=14&id=12017&show=-1&poz=ml0&pagebp2=0
[6] Bircza, Przemyśl, Podkarpacie - YouTube https://www.youtube.com/shorts/PgCGDqYfjbI
[7] [PDF] Rady Gminy Bircza http://bircza.biuletyn.net/fls/bip_pliki/2021_06/BIPF5C462759B7914Z/uchwala_25.2021.pdf
[8] [PDF] Fundacja Ułani Króla Jana - Powiat Przemyski https://powiat.przemysl.pl/wp-content/uploads/2021/03/Fundacja-U%C5%82ani-Kr%C3%B3la-Jana.pdf
[9] Historia miejscowości - Bircza - Wirtualny Sztetl https://sztetl.org.pl/pl/miejscowosci/b/173-bircza/96-historia-miejscowosci/69542-historia-miejscowosci