Długie są dzieje Birczy. Stary gród nad Stupnicą miał w przeciągu swej historii wielu właścicieli. Nie jesteśmy w stanie odtworzyć początków osady. Jej pisane dzieje rozpoczynają się w wieku XV, kiedy została nabyta przez rodzinę, która nie tylko wzięła od niej nazwisko, ale również doprowadziła do jej szybkiego rozwoju.
Wszystko zaczęło się w roku 1447, kiedy za 800 grzywien Jerzy Matiasewicz ze Zboisk i Huminsk herbu Gozdawa kupił Birczę od władyki przemyskiego Anastazego i jego braci Jakuba i Iwana. Jego potomkowie przyjęli nazwisko od zakupionej osady i przeszli do historii jako Bierceccy lub Bireccy. Po Jerzym dobra birczańskie przejął jego syn Rafał z Humnisk, który jako pierwszy z Gozdawici znany był jako Bierecki (1460 rok). Następcą Rafała był jego starszy brata Jakuba z Humnisk. Sprawował władzę nad prężnie rozwijającą się miejscowością w latach 1483-1485. Oprócz Birczy posiadał Górkę. Był z tego powodu nazywany Góreckim z Górki lub Biereckim z Birczy.
Na początku XVI wieku właścicielem Birczy był syn Rafała z Humnisk, Maciej vel Matias. Sprawował funkcję sędziego ziemi sanockiej. Przejął Birczę w roku 1506. Od tego momentu zaczął nazywać się Biereckim. Jego następcy na stałe przyjęli nazwę osady za swoje nazwisko. Po Macieju właścicielem Birczy został jego syna Gabriel, który był pisarzem ziemi przemyskiej. Po śmierci Gabriela właścicielem dóbr birczańskich został Andrzej Bierecki.
W drugiej połowie XVI wieku Bircza znalazła się w posiadaniu brata Andrzeja Biereckiego, Bartłomieja, poborcy województwa ruskiego. Był on dwukrotnie żonaty. Z pierwszą żoną Zofią Humnicką miał dwóch synów: Gabriela i Krzysztofa. W 1588 roku ożenił się z Zofią Drohojowską. Była ona córką Krzysztofa Drohojowskiego i Elżbiety Fredro. Bartłomiej zmarł przed 1600 rokiem. Zofia Bierecka z Drohojowskich popadła po śmierci męża w kłopoty finansowe. W 1600 roku zaciągnęła 150 zł pożyczki u Kaspra z Kawieczna. W tym także czasie majątek Zofii chciał przejąć Jan Drohojewski, kasztelan sanocki. Miał on zapisane na dobrach birczańskich 1900 zł. Mimo zagrożenia utraty majątku po mężu, Zofia utrzymała swoje dobra. Na tym wydarzeniu problemy Zofii nie zakończyły się. Nastąpił okres sporu z rodziną zmarłego męża. W 1601 roku wspominany Andrzej Bierecki pozwał Zofię o to, że nie wydała mu, po śmierci Bartłomieja, skrzyni z dokumentami i przywilejami, które złożył u brata w depozycie. Sąd uwolnił jednak Zofię od zarzutów. W 1605 roku zaczął się konflikt Zofii z pasierbem, Gabrielem Bireckim. Gabriel w 1605 roku próbował usnuć macochę z Birczy. Zofia ponownie wygrała proces. Swoje prawa do majątku legitymowała układem ze swoim mężem. W 1607 roku Gabriel odstąpił Annie z Sienna Humnickiej swoje roszczenia do Zofii. W tym samym roku Anna Humnicka zrzekła się jednak praw do Birczy z powrotem na rzecz Gabriela Bireckiego.
Po śmierci Zofii z Drohojowskich Biereckiej, dobra birczańskie przeszły w ręce Krzysztofa Biereckiego, brata Gabriela. Krzysztofowi lata młodości minęły w służbie wojskowej pełnionej dla dobra Rzeczypospolitej. Jesień życia spędził w Birczy, gdzie zmarł w 1633 roku nie pozostawiając potomka. Wówczas Bircza znalazła się w rękach wspomnianego wyżej Gabriela Bireckiego. Gabriel, podobnie jak jego przodkowie, pełnił ważną funkcję w społeczności szlacheckiej. W latach 1631-1652 był pisarzem ziemi przemyskiej. Gabriel Birecki umarł w 1657 roku. Za jego życia istniał już klucz dóbr birczańskich. W skład klucza wchodziły prócz Birczy także: Stara Bircza, Nowa Wieś, Korzeniec (nazywany także Korzenicą), Wola Korzeniecka (nazywana dawniej Wolą Izbiczną lub Wolą Bierecką) oraz Boguszówka. Po śmierci Gabriela klucz dóbr birczańskich przeszedł w ręce jego zięcia Marcina Ubysza z Mogilnicy. Wkrótce jednak Ubysz zadłużył się u Andrzeja Drohojewskiego, co w konsekwencji doprowadziło do przejęcia majątku przez Drohojewskich w 1669 roku.
W połowie XVII wieku skończyło się panowanie Bireckich w Birczy. Nowe rody znalazły swój dom na wzgórzu zamkowym we wschodniej części osady nad Stupnicą. Jednak rodzina Biereckich dotrwała do naszych czasów. Do dziedzictwa po dawnych właścicielach Birczy odwołuje się obecnie senator Rzeczypospolitej Polskiej Grzegorz Bierecki.
Grzegorz Piwowarczyk