Stara Bircza

Stara Bircza

## Stara Bircza – historia i charakterystyka

**Położenie i początki**

Stara Bircza to wieś położona w powiecie przemyskim, w województwie podkarpackim, dziś stanowiąca część gminy Bircza. Jej początki sięgają średniowiecza – pierwsza wzmianka o osadzie Bircza pojawia się w dokumentach z 1418 roku, a w 1437 roku wymieniana jest już jako wieś należąca do powiatu przemyskiego[5]. Osada była pierwotnie lokowana na prawie wołoskim, co nadawało jej charakter górskiej wsi pasterskiej, zamieszkanej głównie przez Wołochów (Rumunów), którzy przybyli tu prawdopodobnie w XIV wieku[5].

**Rozwój i podział na Starą i Nową Birczę**

W 1447 roku wieś została zakupiona przez Jerzego Matiaszowicza Bala herbu Gozdawa, co zapoczątkowało ród Biereckich/Bireckich. To właśnie potomkowie Jerzego założyli na wzgórzu koło wsi nowe miasto – Birczę, z przewagą ludności polskiej. Stara osada birczańska zaczęła być odtąd nazywana Bircza Stara (oficjalnie do 1968 roku, potem Stara Bircza)[5]. Nowe miasto przyjęło nazwę Bircza, a dawna wieś – Stara Bircza. Funkcje sołtysów i wójtów w Starej Birczy pełnili szlachcice.

**Własność i wydarzenia historyczne**

W XVII wieku Stara Bircza była własnością Andrzeja Drohojowskiego. W 1672 roku wieś została poważnie spustoszona podczas najazdu tatarskiego[2]. W kolejnych wiekach, podobnie jak cała okolica, przechodziła przez ręce różnych właścicieli szlacheckich. W połowie XIX wieku posiadłości tabularne w Bierczy i Bierczy Starej należały do Adama Kowalskiego[6].

**Znaczenie i dziedzictwo**

Stara Bircza, jako pierwotna osada, była miejscem, z którego wyrosło miasto Bircza – późniejsze centrum administracyjne regionu. Jej historia odzwierciedla typowe procesy rozwoju osadnictwa na pograniczu polsko-ruskim: od osady wołoskiej, przez przekształcenie w wieś rolniczą na prawie niemieckim, aż po powstanie miasta z własnym samorządem i rynkiem[5].

**Współczesność**

Dziś Stara Bircza to wieś o spokojnym, wiejskim charakterze, zachowująca ślady swojej wielowiekowej historii. Jest świadectwem początków osadnictwa w dolinie Stupnicy i ważnym elementem dziedzictwa kulturowego gminy Bircza.

Cytaty:
[1] Dzieje Birczy - Historia - Urząd Miasta i Gminy w Birczy - Gmina Bircza https://www.bircza.pl/asp/dzieje-birczy,43,artykul,1,2909
[2] Stara Bircza – Wikipedia, wolna encyklopedia https://pl.wikipedia.org/wiki/Stara_Bircza
[3] Historia miejscowości - Bircza - Wirtualny Sztetl https://sztetl.org.pl/pl/miejscowosci/b/173-bircza/96-historia-miejscowosci/69542-historia-miejscowosci
[4] Bircza – akcja „Reinhardt” - Teatr NN https://teatrnn.pl/ar/bircza-akcja-reinhardt/
[5] Bircza - Zarys dziejów Birczy od średniowiecza do rozbiorów https://bircza.eu/index.php?option=com_content&view=article&id=93&Itemid=105
[6] Bircza – Wikipedia, wolna encyklopedia https://pl.wikipedia.org/wiki/Bircza
[7] Prawdziwa tragedia Birczy - Kresy.pl https://kresy.pl/kresopedia/historia/prawdziwa-tragedia-birczy/
[8] Bircza - APOKRYF RUSKI https://www.apokryfruski.org/kultura/nadsanie/bircza/
[9] [PDF] zakres materiału ii gminnego konkursu historycznego „bircza i jej ... https://www.bircza.pl/asp/pliki/download/materialy_do_konkursu_bircza_i_jej_dzieje_1.pdf